1949-1954: gezin-Groen

Bij de bevrijding van Zutphen in april 1945 was het geroofde huis van het gezin Herman Dormits in bezit van een zekere M. Küsters. Herman, zijn vrouw en twee zonen en ook hun nichtje Rijntje waren in Sobibor en Auschwitz vermoord. Alleen Herman’s broer Joseph had overleefd. Vooralsnog is niets bekend over het vertrek van Küsters en de inbezitname van het huis door Joseph, die tot 1941 ook in het huis had gewoond. Zeker is wel dat Joseph vanaf begin juni 1949 inwoning verschafte aan Meijer Groen, diens vrouw Ro (Roosje) en hun dochtertjes Marianne (2 jaar) en Bettie Suze (14 maanden). De derde dochter-Groen, Belia, werd in maart 1950 geboren. Het gezin-Groen woonde bijna vijf-en-half jaar in dit pand; twee maanden na de dood van Joseph Dormits, in november 1954, verhuisde het gezin naar de Coehoornsingel 58.

Meijer Groen was in 1915 in Rotterdam geboren. Zijn ouders verhuisden met het gezin naar Amsterdam waar Meijer werd toegelaten tot het Nederlands Israëlietisch Seminarium. Hij was een vrome jongen en wilde persé rabbijn worden. Maar na enkele jaren liep zijn studie aan het seminarium vast. Hij mislukte en schreef die mislukking later toe aan de armoede van zijn ouders. Meijer was 17 jaar en lethargisch toen zijn ouders hem ten einde raad naar vrienden in Zutphen stuurden. Zo kwam hij terecht in het slagersgezin van Jacob Dormits aan de Barlheze 99. Met een korte, gedwongen onderbreking (deportatie naar Theresiënstadt) heeft hij tot zijn aliya (emigratie naar Israël) in 1999 in Zutphen gewoond.

Het leven van Meijer Groen staat uitvoerig beschreven in de in 2009 gepubliceerde levensbeschrijving door Jaap Riemens, Dat overleef ik wel. Meijer Groen, het bewogen leven van een Joodse Zutphenaar. Maar over de periode van ruim vijf jaren dat hij met zijn gezin in dit pand woonde is in het boek weinig te vinden. Door een aantal omstandigheden ontstaat de indruk dat de alleenstaande en veel oudere Joseph Dormits (75 jaar in 1949) zelf misschien wel niet in het huis woonde waar hij officieel stond geregistreerd.

Ten eerste is Joseph Dormits vrijwel afwezig in het boek. Dat is merkwaardig, gezien het feit dat hij huiseigenaar was en al dan niet tegen betaling aan het gezin Groen onderdak verschafte. Ten tweede hebben Groen’s dochters, die in 1954 zeven, zes en vier jaar oud waren, geen herinnering aan de oude man. Ten derde was de persoon die in september 1954 bij de gemeente aangifte deed van het overlijden van Joseph Dormits niet zijn huisgenoot (en bestuurslid van de Joodse Gemeente) Meijer Groen, maar Dormits’ voormalige onderduikgever, hotelhouder Hein van Beek die aan de Houtmarkt woonde. De omstandigheden roepen de vraag op of Joseph wellicht zijn laatste levensjaren niet heeft gesleten in het huis aan de Nieuwstad, maar in hotel-café-restaurant “Negro” aan de Houtmarkt.

Meijer Groen zette in deze jaren zijn eigen bedrijf op, hij werd grossier in papier. Aanvankelijk had hij voorraden moeten opslaan in het gebouw van de Joodse Gemeente aan de Halterstraat, maar nu kon hij beschikken over een eigen pakhuis: het kleine gebouw gelegen achter de tuin van Nieuwstad 42, grenzend aan een publiek binnengebied dat nu het Oude Wijvenhofje heet, met postcode 7201MW.

Op 24 maart 1954 om 15:30u werden rookwolken waargenomen die uit het papierpakhuis kwamen. Het stond in brand, later werd vastgesteld dat de brand waarschijnlijk was ontstaan door een straalkacheltje. De dochters-Groen werden naar de familie Vomberg, de buren, gebracht en iemand had de tegenwoordigheid van geest de brand te fotograferen. De brandweer kon het gebouw alleen door de smalle steeg vanuit de Halterstraat benaderen. Het kostte drie kwartier om de brand te blussen.

De schade aan papiervoorraad en pakhuis, met name aan het dak, werd getaxeerd op 10.000 a 12.000 gulden. Groen beweerde dat de bediende die de brand had ontdekt en het kacheltje naar buiten had gegooid, psychiatrisch patiënt was en de brand had aangestoken. Maar deze bewering heeft nergens toe geleid.

Groen was niet verzekerd tegen brand maar zijn verzekering heeft toch alle schade vergoed. De brand vond plaats twee maanden nadat huiseigenaar Joseph Dormits zijn tachtigste verjaardag had gevierd; Joseph was de oudste Joodse inwoner van de stad. Hij overleed in september 1954, zijn graf is te vinden op de Joodse begraafplaats van Zutphen.

Meijer Groen was vanaf 1945 bestuurslid van de orthodoxe Joodse Gemeente Zutphen en 1960-1995 voorzitter. In de jaren 1976-1989 was hij tevens voorzitter van het Opperrabbinaat Utrecht en in de jaren 1978-1986 lid van de Permanente Commissie (het bestuur, PC) van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap. In de PC was hij portefeuillehouder voor de gemeenten buiten Amsterdam en ook verantwoordelijk voor de uitzendingen van het NIK op radio en televisie. Hij overleed in oktober 2012 in Israël.

Vervolg en slot: 1955-